Gunalar: Rajas, Tamas ve Sattva- Doğanın Üç Niteliği
Gunalar ve Samkhya Felsefesi
Nitelik anlamına gelen gunalar, doğanın üç niteliği ve enerji çeşitleridir. Samkhya felsefesinden doğan, yaşam üzerindeki dengeyi sağlayabilmek adına bilinmesi gereken kavramlar arasındadır. Samkhya felsefesi, yoga öğretisinden daha da öncelere dayanmaktadır.
Samkhya felsefesine göre; patlamadan (big bang) sonra beliren alem, kendi içinde üç niteliğe sahiptir. Bu üç nitelik bir ağ şeklinde birbirleriyle bağlantılı ve iç içedir. Bu iç içelik ve bağlantılı hal maddenin bütününü oluşturur. Bu sebeple tanımlayabileceğiniz ve gördüğünüz her maddede bu nitelikler doğası gereği bulunmaktadır.
Guna: Doğa’nın Üç Niteliği
- Rajas: Eylem, hareket, tutku ve zihnin aktif olan halidir. Raj kökünden türeyen rajas, parlamak anlamına gelmektedir. Rajas aynı zamanda doğası gereği acı barındırır. Bu acı ise; karma planında olan veya deneyimlenmesi gereken olgulara kabul veremeyen kişilerin direnmesiyle gerçekleştirdiği eylemlerden kaynaklanmaktadır. Eğer madde harekette ve eylemdeyse, dikey bir dinamikteyse bu maddenin rajas halinde bulunmasından kaynaklanır.
- Tamas: Uyku hali, atalet, karanlık ve uyuşukluk. Eğer madde yatay bir dinamikteyse, hareketsiz ve eylemde bulunmuyorsa bu maddenin tamas halidir. Bu halin kelime kökeni; ‘Tam’ perişan olmak ve yok olmak anlamındadır.
- Sattva: Şeyler ya harekette eylemdedir ya da hareketsiz ve yatay bir dinamiktedir. Maddenin üçüncü niteliğinde ise dengede olan bir hal söz konusudur. Madde içinde barındırdığı iki potansiyeli (rajas ve tamas) denge halinde tezahür ettiriyordur.
- Yaratık ve varlık anlamına gelen ‘Sat’ kökünden türeyen sattva “denge, uyum, parlaklık ve hafifliktir.” Rajas’ın aksine acısız olan bir haldir. Yapılacak, gidilecek bir yerin ve arzunun olmadığı bir haldir. Bir denge ve kabulleniş halidir.
Rajas niteliği kişinin harekete geçmesi, istikrarlı olması, dayanıklı ve arzulu olması, kendini ortaya koyması için gerekli olan motivasyonu barındırır. Eğer kişinin rajas niteliği yüksekse ve hareketten biraz dinginlik haline geçme ihtiyacı varsa tamas niteliği devreye girer. Hareketsiz ve eylemsiz kalma hali, duyarsızlaşmayı temsil eder. Üçüncü nitelik yani Sattva, kişinin dengede ve uyumla ölçülü bir dinamik içinde olması durumuna denk düşer. Örnek vermek gerekirse, rajas baharın geldiği, çiçeklerin açtığı, hareketin başlamadığı evredir. Tapas ise doğanın kendi içine çekildiği ve yeniden doğuş için kendini hazırladığı ölüm halidir.
Bu üç guna, Ayurveda tıp biliminde başvurulan bir dengeleme sistemidir. Gunalar zihinsel, fiziksel ve tinsel doğamızda olan uyumsuzlukları dengeye getirebilmek için derin bir anlayış içindedir. Bhagavad Gita’da Krişna ve Arjuna arasındaki konuşmalarda gunalar sıklıkla geçmektedir.
Kaynakça:
Damla Donmez / Canan Emir- Sanskrit Yoga ve Vedanta Sözlüğü
