Afrika Mitolojisi ve Animizm – Afrika Tanrıları ve Köle Miti
Afrika Mitolojisi, yüzlerce kabileden oluşmuş halkın inançsal ifadesidir. Her klanın kendine has mitolojisi vardır ayrıca bölgede koloniciliğin olması Afrika Mitolojisi’nin içeriğine yeni imajlar aşılamıştır. Afrika bölgesine Hıristiyan misyonerlerin girişi ve İslam’ın ortaya çıkmasıyla bazı halklar bu dinleri benimsemiş olsa da yerli kabilelerin temel inanç sistemi olan “animizm” kültünü yıkamamıştır.
Animizm Nedir?
Animizm kelimesi Latince “can” ya da “ruh” anlamına gelen anima veya animus kelimesinden türemiştir. Kavram olarak animizm her şeyin ruhlar tarafından canlandırıldığını ve fiziksel dünya ile ruhsal dünya arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu ifade eder. İnsanların ruhları olduğunu, hayvanların, ağaçların, denizlerin, bitkilerin canları olduğunu varsayar. Animizm canların her yerde olduğunu ifade eder. Hem psikolojik hem de fiziksel olayların gerçekleşmesi, ruhlar sayesindedir. Ancak animizm hakimiyeti, yaratılışta bizzat canlandırıcı güç haline gelen tanrıları engellemez. Afrika Mitolojisi ‘nde yüce varlıklar önemli rol oynar.
Afrika Mitolojisi ‘nde Yüce Varlıklar – Tanrılar
Çoğu Afrika kabilesinin erkek ya da dişi bir yüce varlık içeren yaratılış miti vardır. Birçok yüce varlık, önce yaratıp sonra bir köşeye çekilen deus otiosus (durağan tanrı) veya sadece görünüm değiştirerek yarattıklarına katılmayan deus absconditus (gizli tanrı) haline gelir. Güneybatı Nijeryalı Yoruba’da yaratıcı, yaratımını astına bırakıp, esasen insanlıktan uzak duran ve yeryüzünü orishalar denen ruhlara bırakan Olorun’dur.
Bushman’larda yaratıcı Mantis, ilk başta yarattığı insanlarla birlikte yaşıyordu fakat insanların aptallığı onu o kadar rahatsız etti ki, tüm insanları aç bırakarak dünyayı terk etti. Orta Ekvator bölgesindeki Pigmelerde yaratıcı, bir zamanlar yeryüzünde hayvanların efendisiyken sonra gökyüzünde yaşamaya ve yıldızlar ile güneş sistemiyle ilgilenmeye başlayan Khonvum’dur. İnsanlarla sadece hayvanların ruhları vasıtasıyla ilgilenir. Kikuyuların yaratıcısı Ngai, kültür kahramanı Gikuyu’yu insanlara yardım etmeye yollamış, sonra da uzaklaşmıştır. Zambia’daki Malozilerin yaratıcısı Nyambe, insanlar arkadaşları olan hayvanları yedikleri için onlardan o kadar iğrenmiştir ki, bir dağın tepesinde inzivaya çekilmiştir. Hayvanların orada güvende olmaları için yanına çağırmış ama onlar bazı nedenlerle dünyada kalmayı tercih etmişlerdir. İnsanlar sürekli yaratıcıyı bulmaya çalışmışlar ama o, insanlardan uzak durmuştur.
Daha açıkça animist bir yaratıcı, her şeyi yaratıp sonra, biraz Hintlilerdeki Brahman gibi, her şey (mısır, su, ağaçlar, inek, insan) olan Zulu Unkulunkulu’dur. Bir diğer tür animizm, yaratılışta her şeyin yaratıcının bedensel atıklarından geldiğini açıklayan mitlerde görülür. Orta Afrika’daki Bohongoların yüce varlığı Bumba, yaratımı kusar. Tanzanyalı Wapangwa için yaratılışın temeli, her daim mevcut olanın dışkısıdır.
Sömürgeciliğin Etkilediği Köle Miti
Afrika Mitolojisi ‘nde örneklerden biri, Kamerun’un Bulu halkına ait yaratılış miti olabilir. Bu mite göre, başlangıçta yaratıcı Membe, insanı, şempanzeyi, gorili ve fili yaratması için oğlu Zambe’yi yeryüzüne göndermiş. Zambe, bu hayvanların her birine kendi adını vermiş. Yarattığı insanlardan biri siyah, biri beyazmış. İyi bir kültür kahramanı gibi, yaşanabilir bir hayat sürdürebilmeleri için hayvanlara su, ateş, aletler ve bir kitabı içeren iyi şeyler de vermiş. Adamlar yeni ateşi karıştırmışlar fakat beyaz adam gözlerine giren dumandan rahatsız olmuş ve kitabı alıp gitmiş. Şempanze ile goril, Zambe’nin verdiği hediyeleri umursamayıp, ormana meyve yemeye gitmişler. Fil bir şey yapmadan durmuş. Siyah adam, kitabı önemsemeden ateşi karıştırmaya devam etmiş.
Zambe, ilk ikisine tüylü vücutlar ve büyük dişler verip, hayatlarını yiyecek aramakla geçirmelerini emretmiş. Fil de hemen hemen aynı şekilde yollanmış. Zambe, siyah adamla görüştüğünde, kitabıyla ne yaptığını sormuş, “siyah adam ateşe bakmakla çok meşgul olduğu için kitabı okumadığını” söylemiş. Zambe, ona, kitabı okumadığı için hayatını çalışmak ve başkalarına bakmakla geçirmek zorunda kalacağını bildirmiş. Zambe, sonunda beyaz adama hediyelerle ne yaptığını sormuş.”Sadece kitabı okudum” diye cevaplamış adam. Zambe “tamam” demiş, “yapmaya devam edeceğin şey bu; fakat sana bakması için siyah adama ihtiyacın olacak.” Hayvanların yapmakta oldukları şeyleri yapmalarının ve siyah adamla beyaz adamın yapmakta oldukları şeyi yapmalarının sebebi mite göre bu’dur. Beyaz adam çok okur; siyah adam ateşin sönmemesini sağlar…
